Kínverski risinn að vakna til lífsins á heimssviðinu

Á öldum áður stóð efnahagur Kína fyrir um fjórðungi allra efnahagslegra umsvifa heims. Ekki einasta vegna stærðar sinnar, heldur einnig menntunar, tækni, stjórnarfars, landgæða og annarra þátta sem stuðluðu að efnahagslegri velferð þeirra tíma. Þetta breyttist á 19. öld þegar nýlenduveldi Evrópu, aðallega Bretland, seildust til áhrifa og síðar einnig Japans, sem tóku völdin að mestu í þessu stóra landi en innri átök höfðu einnig nokkuð að segja um fallandi veldi ríkisins. Ekki fyrr en nú stefnir Kína hraðbyri að því að ná fyrri stöðu, sem enn á eftir að vaxa og slá út efnahagslegu veldi Bandaríkjanna áður en langt um líður.

Áhrifa Kína gætir í vaxandi mæli á heimssviðinu; þeir láta æ meira til sín taka í efnahagsmálum og pólitík heimsins og forystu Bandaríkjanna á þessu sviði verða menn þar á bæ í auknum mæli deila með kínverskum stjórnvöldum. Þegar líður á þessa öld munu því áhrif Evrópu minnka - svo nokkuð sé talið - sem nemur auknum áhrifum Kína á efnahag og stjórnmál heimsins. Sá tími sem kenndur hefur verið við "Pax Americana" mun því innan ekki mjög langs tíma heyra fortíðinni til og ægivald Vesturveldanna að baki. Hvað tekur við er óvíst en eitt er víst að það mun fela í sér átök á milli stórveldanna tveggja; Bandaríkjanna og Kína. Þess sér m.a. þegar stað í SA-Asíu en Bandaríkjunum hefur verið nokkuð í mun að efla góð samskipti við m.a. Víetnam á þeim slóðum. Nú síðast heimsóttu bandarísk herskip hafnir og strendur Víetnam, m.a. flugmóðurskipið Georg Washington.

Stjórnvöldum í Kína er ekki að skapi að Bandaríkin reyni að viðhalda áhrifum sínum um of á þessum slóðum en segja má að nágrannaríki Kína í austri og suðri sé í mun að halda Kínverjum nokkuð til hlés. Þau vilja vinsamleg samskipti við hið rísandi stórveldi en stendur nokkur uggur af þeim, sem m.a. má sjá af varfærnislegum orðum ráðamanna þessara ríkja. Í sögulegum skilningi hafa t.d. Víetnamar þó litla ást á nágrönnum sínum í norðri - Kínverjar gerðu m.a. misheppnaða innrás í Víetnam fáum árum eftir að Víetnamar höfðu sameinast í eitt ríki en þeirri veiku árás var hnekkt auðveldlega og stóðu Kínverjar eftir með nokkra skömm.

Hernaðarleg nærvera Bandaríkjanna er sterk, rétt við strendur Kína. Þar veldur mestu staðan á Kóreuskaganum - sem óþarft er að rekja hér - en einnig loforð Bandaríkjanna um að vernda Taívan frá árás frá meginlandinu samfara því að viðhalda herstöðvum í Japan - en kínversk stjórnvöld vilja innlima gömlu Formósu í stórríkið, með góðu eða illu að því er virðist. Þeir munu þó ekki hætta á stórátök á meðan Bandaríkin búa yfir sínum sterka hernaðarmætti og nærveru á svæðinu.

Nú standa nokkur átök um að hve miklu leyti Kínverjar geti gert sterkt tilkall til S-Kínahafs, sem þrátt fyrir allt er alþjóðlegt hafsvæði, en Bandaríkjamenn hafa um langan aldur farið um með herskip sín. Kínverjar óska sér þess að "áhrifasvæði" þeirra nái til þessa hafsvæðis, sem m.a. fæli í sér að Bandaríkin teldu sér ekki fært að sýna hernaðarmátt sinn þar. Um þessar mundir standa yfir nokkrar deilur um það hvernig samskipti Kínverja við nágranna sína eigi að þróast og hvað af þeim megi búast. Einn ásteytingarsteinninn er möguleg aðkoma Bandaríkjanna að þessari þróun en Kínverjar vilja halda þeim þar fyrir utan. Þeir eru því m.a. uggandi yfir bættum tengslum Víetnama og Bandaríkjanna.

Bandaríkin segjast ekki ætla að skipta sér af málum, sbr. yfirlýsingar frú Clinton og talsmanna utanríkisráðuneytisins en hvað sem því líður er ljóst að Bandaríkin munu vilja getað togað í einhverja strengi er varða þróun mála í SA-Asíu. Yfirlýsingar þeirra snúast m.a. um að Bandaríkin muni halda uppi vörnum fyrir opnum samskiptum og siglingaleiðum (m.a. fyrir herskip sín) og frjálsri verslun. Hver veit nema þetta sé forsmekkurinn af því sem koma skal mun víðar; flugmóðurskipafloti Bandaríkjanna tryggir þeim áhrifavald um heim allan og hver veit nema Kínverjar telji sig knúna til þess að efla herskipaflota sinn á komandi árum - en þess þykjast sumir sjá merki um að muni gerast.

Það verður forvitnilega að fylgjast með því hvernig Kína vill haga samskiptum sínum við nágranna sína í SA-Asíu og hvaða áhrif þeir sækjast eftir og hvað í þeim muni felast. 

 

Kína næst-stærsta hagkerfið